Z Archiwum Historii Mówionej – relacje Świadków Czasu

Odcinek 1: Krystyna Waligóra

Muzeum w Żabikowie upamiętniając osadzonych w obozie karno-śledczym w Żabikowie, realizuje projekt Archiwum Historii Mówionej, który jest zbiorem nagranych przez pracowników Muzeum relacji z byłymi więźniami obozu karno-śledczego w Żabikowie, Fortu VII, KL Auschwitz oraz innych miejsc kaźni.

Inaugurując cykl prezentacji relacji nagranych ze „Świadkami Czasu” przedstawiamy Państwu fragment wywiadu przeprowadzonego z p. Krystyną Waligórą, córką Henryka Gosa ‒ członka konspiracji wielkopolskiej. Był on bliskim współpracownikiem por. Mariana Kwiatkowskiego, komendanta Okręgu Poznańskiego Narodowej Organizacji Wojskowej.  Organizował grupy dywersyjno-bojowe w tej organizacji. Henryk Gos był jednym z inicjatorów połączenia NOW z Armią Krajową (12 października 1943 r.). Przez mjra Jana Kamińskiego, szefa sztabu komendy okręgu AK upoważniony został do prowadzenia rozmów scaleniowych z Narodowymi Siłami Zbrojnymi w Poznaniu, które przewidziane były na wrzesień 1943 r. Praca konspiracyjna H. Gosa przerwana została aresztowaniem w dniu 15 października 1943 r., do którego doszło w mieszkaniu dentysty Wawrzyńca Grabiaka (krewnego Henryka Gosa) przy ul. Jackowskiego 38/11 ‒ lokal służył organizacji jako punkt kontaktowy.  Wawrzyniec Grabiak tak wspomina moment zatrzymania przez gestapo: „W dniu 15 października 1943 r. została urządzona w mym mieszkaniu zasadzka przez gestapo. W ciągu 3 dni i 3 nocy dokonywali aresztowań wszystkich osób wchodzących do mieszkania mego. Równocześnie ze mną aresztowani byli z rodziny brat żony Henryk Gos (stracony w Żabikowie w dniu 13.8.1944 r.) oraz żona moja Janina, która zwolniona z Domu Żołnierza po przesłuchaniach i ponownie aresztowana w końcu grudnia 1944 r. Zwolniona prawdopodobnie z powodu zbliżającej się armii ZSRR. Po aresztowaniu mnie i przesłuchaniu w Domu Żołnierza zostałem przewieziony do Fort VII. Po kilku miesiącach trzymania całej naszej grupy w Forcie VII zostaliśmy przewiezieni do obozu w Żabikowie. W sierpniu 1944 r. 52-ch z grupy naszej zostało straconych, a reszta wywieziona do obozów koncentracyjnych. Mnie wywieziono do Dachau, gdzie przebywałem do czasu wyzwolenia przez armię amerykańską w maju 1945 r.”[1].

Henryk Gos skazany został na karę śmierci w dniu 11 sierpnia 1944 r. przez Policyjny Sąd Doraźny (Polizeistandgericht STAPO Posen). Rozstrzelano go w grupie dziesięciu żołnierzy AK 16 sierpnia 1944 r. na terenie obozu w Żabikowie.
 

Bibliografia:

Źródła:

Archiwum Muzeum Martyrologicznego w ŻabikowieAkty zgonów USC w Poznaniu z lat 1943‒1945 (odpisy).Archiwum Historii Mówionej. Relacja: Krystyny Waligóra
Biblioteka Kórnicka, Spuścizna po Ludwiku Gomolcu, sygn. BK 14516_1

Opracowania:

• Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej 1939‒1945, red. Mariana Woźniaka. Poznań 1998, s.181‒182.
• Anna Ziółkowska, Armia Krajowa wobec obcej przemocy…, Żabikowo 2004, s. 7‒8.

 
[1] Zachowano oryginalną pisownię.