Misja Muzeum

Anna Ziółkowska

Koncepcja programowo-organizacyjna
Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie
na lata 2025-2029

Luboń, wrzesień 2024

WSTĘP

Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie, utworzone w 1979 r. jest Instytucją Kultury Samorządu Województwa Wielkopolskiego. Usytuowane jest na terenie byłego niemieckiego więzienia policji bezpieczeństwa i obozu karno-wychowawczego, funkcjonującego w latach 1943–1945. Muzeum zajmuje się dokumentowaniem historii obozu i losów osadzonych tam więźniów pochodzących z rejencji poznańskiej i inowrocławskiej Kraju Warty, a także przedstawicieli innych narodowości. Najważniejsze, zachowane zabytki na terenie Miejsca Pamięci w Żabikowie to fragment tzw. Ściany Śmierci – miejsce egzekucji więźniów, fundamenty tzw. karceru obozowego, baraku kobiecego, łaźni, budynków gospodarczych, metalowa wieżyczka strażnicza – karcer oraz basen p.poż., w którym topiono więźniów. W 1956 r. na terenie byłego obozu wzniesiono pomnik „Nigdy wojny”, autorstwa artysty rzeźbiarza Józefa Gosławskiego. Nadto znajdują się tam głazy z tablicami upamiętniającymi pomordowanych w obozie żabikowskim członków konspiracji wielkopolskiej, duchowieństwa oraz obywateli Luksemburga więzionych w tym obozie. Zarówno relikty poobozowe, których ochrona należy do jednych z głównych zadań Muzeum jak i upamiętnienia wymagają stałej troski konserwatorskiej i zachowane są w dobrym stanie dzięki prowadzonym od 2020 r. pracom remontowym tj. konserwacji Ściany Śmierci, reliktów baraku kobiecego, łaźni, obozowej, fundamentów budynków gospodarczym, pomnika” Nigdy wojny” i rozpoczętej wymianie okien w baraku, jedynym w pełni zachowanym obiekcie poobozowym, zbudowanym przez więźniów w 1944 r., w którym się znajdują część pomieszczeń biurowych i dwie wystawy stałe. 

Teren byłego obozu wraz z obiektami historycznymi i barakiem poobozowym wpisano do Rejestru Zabytów.   

W 2013 r. na prawach Oddziału włączone zostało w strukturę instytucji – Muzeum byłego niemieckiego Obozu  Zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem – pierwszy na ziemiach polskich niemiecki nazistowski obóz natychmiastowej zagłady, miejsce wymordowania ok. 200 tys. Żydów z Polski, Austrii, Niemiec, Czechosłowacji, Luksemburga a także Romów i Sinti z pogranicza Austrii i Węgier, a także dzieci czeskich z miejscowości Lidice i Ležáki. 

Ustawą z maja 1999 r. teren byłego obozu Kulmhof obok siedmiu innych miejsc natychmiastowej zagłady utworzonych przez Niemców na terytorium Polski podlega szczególnej ochronie. Sprawia to, że tereny byłego obozu zagłady Kulmhof są dzisiaj jednym z ważniejszych miejsc pamięci w Polsce i Europie. Zarówno tereny poobozowe we wsi Chełmno, gdzie uśmiercano przywożone tam transporty ludności żydowskiej jak i las rzuchowski – największe cmentarzysko ofiar II wojny światowej w Wielkopolsce są wpisane do Rejestru Zabytków. 

Nadto, Muzeum w Żabikowie jako jedyne w Wielkopolsce gromadzi dokumentację, bada historię i losy więźniów 144 obozów pracy przymusowej funkcjonujących w latach 1941–1943 w tym regionie.

Zadaniem Muzeum w Żabikowie i Oddziału w Chełmnie nad Nerem zgodnie z jego Misją jest m.in. gromadzenie zbiorów związanych z martyrologią ludności polskiej i żydowskiej, przedstawicieli innych narodowości, ich naukowe opracowywanie i udostępnianie, konserwacja,  upowszechnianie wiedzy o miejscach martyrologii położonych na obszarze statutowej działalności Muzeum. W Muzeum gromadzone są archiwalia, ikonografia, relacje i wspomnienia byłych więźniów. Muzeum w Żabikowie i Oddział w Chełmnie nad Nerem posiada także specjalistyczną bibliotekę. Zarówno zbiory archiwalne jak i biblioteka są udostępniane zainteresowanym do celów naukowych i edukacyjnych.

Muzeum w Żabikowie jak i Oddział w Chełmnie nad Nerem są organizatorami wystaw czasowych prezentowanych we własnych siedzibach bądź je udostępniana zainteresowanym instytucjom  czy szkołom. Oba Muzea udostępniają swoją przestrzeń do organizowania wystaw czasowych organizowanych przez inne muzea, stowarzyszenia czy instytucje, takie jak np. Instytut Pamięci Narodowej.

Muzeum organizuje bądź współorganizuje wiele uroczystości rocznicowych, związanych z historią obozów i osadzonych w nich więźniów, aktywizujących nie tylko lokalne społeczeństwo, ale mające także charakter ogólnopolski bądź międzynarodowy. Zasługą Muzeum w Chełmnie nad Nerem jest m. in. uaktywnienie społeczności z miejscowości położonych w województwie łódzkim, kujawsko-pomorskim i we wschodnich obszarach województwa wielkopolskiego w upamiętnieniu żydowskich mieszkańców pochodzących z tych obszarów, zamordowanych w obozie Kulmhof. 

Stałym elementem pracy muzealnej jest prowadzenie działalności edukacyjnej w oparciu o własną ofertę edukacyjną oraz materiały dydaktyczne dla nauczycieli opracowane oddzielnie dla każdego Muzeum. 

Pracownicy Muzeum biorą udział w konferencjach, sesjach, upowszechniających wiedzę o historii obozów w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem i położeniu ludności polskiej i żydowskiej w Kraju Warty w okresie okupacji niemieckiej.  Podnoszą także swoje kwalifikacje w zakresie podstawowej działalności muzealnej.

W 2024 r. rozpoczęto kluczową inwestycję jaką jest rozbudowa siedziby Muzeum w Żabikowie. Pozwoli ona na stworzenie właściwych,  zgodnych z obowiązującymi   standardami warunków przechowywania muzealiów i archiwaliów. Biblioteka wraz ze stanowiskami do pracy, pozwoli na korzystanie ze zbiorów muzealnych i bibliotecznych wszystkim zainteresowanym osobom. Powierzchnia Muzeum wzbogaci się o salę konferencyjno-edukacyjną, sale wystaw czasowych, a także zostaną poprawione warunki do pracy wszystkim osobom zatrudnionym w instytucji. Planowane zakończenie inwestycji to grudzień 2025 r.

W połowie 2024 r. postawiono przed Muzeum kolejne, zadanie. Sejmik Województwa Wielkopolskiego podjął decyzję o zamiarze wyłączenia z Wielkopolskiego Muzeum Niepodległości Oddziału pn. Muzeum Martyrologii Wielkopolan – Fort VII i włączenia tej jednostki w struktury Muzeum w Żabikowie. Realizacja tego zadania rozpocznie się 1 stycznia 2025 r. Taka decyzja jest w pełni uzasadniona merytorycznie. Obóz w Forcie VII  –  pierwszy niemiecki obóz koncentracyjny na ziemiach polskich, funkcjonujący od października 1939 r., który po kilku zmianach nosił ostatecznie urzędową nazwę Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager Fort VII, został przeniesiony wraz ze wszystkimi więźniami i załogą obozową do Żabikowa. Obóz żabikowski stanowi więc kontynuację obozu w Forcie VII w zmienionej lokalizacji. Połączenie Muzeum w Forcie VII i Żabikowie pozwoli na prowadzenie wspólnej działalności badawczej, edukacyjnej i wystawienniczej. Gromadzone archiwalia w obu jednostkach są wspólnym źródłem dla zbadania historii funkcjonowania obu obozów i osadzonych w nich więźniów. Nadto należy dodać, że w chwili powstania obozu w Forcie VII kierował nim SS-Obersturmführer Herbert Lange, od grudnia 1941 r. pierwszy komendant obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.

Skupienie w jednej instytucji muzeów w Forcie VII, Żabikowie i Chełmnie nad Nerem przyczyni się nie tylko do zwiększenia potencjału tej Instytucji, ale przede wszystkim pozwoli na jeszcze efektywniejszą opiekę nad tymi miejscami. Stanowią one bowiem ważny składnik wielkopolskiej pamięci o losach jego mieszkańców i przedstawicieli innych narodowości więzionych i zamordowanych  w niemieckich obozach utworzonych na tym terenie.   

Upływający czas powoduje, że Muzea nasze stanęły przed zadaniem opowiedzenia o cierpieniu i śmierci więźniów Fortu VII, Żabikowa i Kulmhof już bez Świadków Czasu, którzy z racji upływającego czasu odeszli od nas. Pozostały po nich Ich świadectwa życia, relacje i wspomnienia. Naszym obowiązkiem jest pielęgnowanie pamięci, o osobach, zdarzeniach, dbałość o autentyzm miejsca. Zdajemy sobie jednak sprawę, że dla młodego pokolenia wydarzenia te są odległymi faktami historycznymi trudnymi do wyobrażenia. Muzeum, które jest depozytariuszem pamięci o przeszłości dba nie tylko o jej utrwalenie, ale także refleksyjne zrozumienie tego, żeby przyszłość nie powielała błędów historii. Doceniając i rozumiejąc wagę stojącego przed nami zadania poszukujemy zatem nowych form przekazu historycznego i społecznego. Stawia to przed nami kolejne pytania, jak opowiedzieć młodemu pokoleniu historię zagłady? Jakie wybrać formy edukacji? Pytania te wymagają od nas także stałego ulepszania naszych form pracy i mówienia o poszanowaniu praw drugiej osoby, przeciwdziałaniu dyskryminacji i przemocy. Muzeum dzisiaj jest nie tylko miejscem edukacji pozaszkolnej, jest strażnikiem pamięci o ofiarach tych miejsc, jest miejscem przechowywania, eksponowania powierzonych nam zbiorów, chroni ostatnie ocalałe obiekty poobozowe. Jest w końcu miejscem spotkań tych wszystkich, którzy chcą uczestniczyć we wszystkich wydarzeniach muzealnych, obchodach rocznicowych.   

Ważne w formie przekazu i dodarcia do coraz młodszego widza jest poszukiwanie nowych metod prezentowania zbiorów, wykorzystywanie najnowszych technologii informatycznych, dostosowanych jednak do miejsca ich wykorzystania tak, aby nie stały się one „atrakcyjniejsze” od miejsca w którym się znajduje, i tak aby tylko na nich nie skupiła się cała uwaga zwiedzających. Wyobrażenie sobie dramatu Ofiar i skali zbrodni dokonanych w tych obozach czegoś, co jest niewyobrażalne wymaga zatem szczególnie delikatnego sposobu prezentacji.   

GRUPY ODBIORCÓW 

Głównymi zwiedzającymi Muzeum w Żabikowie i Oddział w Chełmnie nad Nerem jest młodzież szkolna ze szkół różnego szczebla nauczania, pochodząca przede wszystkim z województwa wielkopolskiego, łódzkiego i kujawsko-pomorskiego oraz odbiorcy indywidualni z Polski.

Wśród obcokrajowców, najliczniejszą grupę odwiedzającą Muzeum Kulmhof w Chełmnie nad Nerem stanowią osoby pochodzące z Izraela, Niemiec, Francji, USA, krajów skandynawskich, Niderlandów i Czech. Muzeum żabikowskie odwiedzają najczęściej osoby pochodzące z Niemiec, Niderlandów, Wielkiej Brytanii, krajów skandynawskich, Ukrainy.

Programy edukacyjne przygotowane przez Żabikowo i Chełmno nad Nerem realizowane są w języku polskim i angielskim. Uczestnikami działań edukacyjnych jest młodzież szkolna ze szkół ponad podstawowego szczebla nauczania, placówek opiekuńczo-wychowawczych.

Muzeum nie organizuje zajęć dla młodzieży poniżej 14 roku życia z racji braku przygotowania tej grupy młodzieży do odbioru treści prezentowanych na wystawach co wynika z podstawy programowej nauczania.

Wizyty studyjne, seminaria dla studentów, członków różnorodnych stowarzyszeń czy grup inicjatywnych, a pochodzących głownie z Niemiec organizowane są przede wszystkim w Muzeum w Chełmnie nad Nerem. Z kolei dwutygodniowe workcampy przy współpracy ze Stowarzyszeniem „Jeden Świat” przygotowuje Muzeum w Żabikowie.

W obu instytucjach pobyty studyjne grup polskich są mniej liczne. Wiąże się to między innymi z pozyskaniem przez organizatorów wyjazdów dodatkowych kosztów na ich przeprowadzenie. 

W obu muzeach odnotowujemy natomiast zauważalny wzrost grupy uczniów z Polski i innych krajów, odwiedzających Muzeum w ramach wymiany międzyszkolnej. 

Z działalnością edukacyjną prowadzoną w Muzeum ściśle powiązane jest współpraca ze środowiskiem nauczycielskim, głownie pochodzącym z województwa wielkopolskiego w ramach ich doskonalenia zawodowego.

W obu muzeach organizowane są także zajęcia, warsztaty, spotkania dla seniorów, w tym dla studentów Uniwersytetów III Wieku z różnych ośrodków województwa wielkopolskiego.      

Stałymi uczestnikami wszystkich działań prowadzonych przez Muzeum są rodziny byłych więźniów obozu w Żabikowie i potomkowie zamordowanych w obozie Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Zauważalne jest przy tym rosnące zainteresowanie kolejnych pokoleń losem swoich bliskich. 

Połączenie Fortu VII i Żabikowa stworzy dodatkowy argument do zorganizowania spotkań  w Muzeum potomków osadzonych w tych obozach. Spotkania te dadzą nie tylko okazję poznania się wzajemnego rodzin, ale pozwolą Muzeum pozyskać fotografie, dokumenty, informacje o byłych więźniach  dotychczas nam nieznane. 

Muzea nasze muszą być blisko związane z lokalną społecznością. To nasze najbliższe otoczenie, mieszkańcy Lubonia, powiatu kolskiego i Poznania mogą tworzyć społeczność skupioną wokół muzeów, brać czynnie udział we wszystkich proponowanych przedsięwzięciach, rozumiejąc cele pracy i funkcję społeczną Muzeum, wspierać nasze działania w oparciu o obopólne zaufanie.      

Muzeum zabiega o to, aby odwiedzało nas jak najwięcej osób, ale nie jest to dla nas wyłącznym priorytetem. W Muzeum, gdzie widz się styka z niewyobrażalnym cierpieniem drugiego człowieka, pogardą jaką każdy doświadczał w obozie, a w końcu śmiercią, wymaga od każdego, który zdecyduje się na odwiedzenie tego miejsca, przełamania wewnętrznego oporu przed tym co miejsce to za sobą niesie, co wiąże się z jego własnym, emocjonalnym stosunkiem do prezentowanych tam problemów. 

DZIAŁALNOŚĆ MERYTORYCZNA MUZEUM

Zbiory

Bazę badawczą pracy naukowej, edukacyjnej, wystawienniczej i wydawniczej Muzeum stanowią zbiory gromadzone i przechowywane od 1979 w Muzeum w Żabikowie i od 1980 r. w Muzeum w Forcie VII, tj. od początku powołania Muzeów. W Forcie VII i Żabikowie są to zbiory na które składają się przede wszystkim: korespondencja więźniów z obozów i więzień, grypsy wysłane przez więźniów z obozu do najbliższych, ich dokumenty personalne, odpisy szczątkowe akt wytworzone przez niemiecką administrację okupacyjną, nakazy aresztowania, wyroki, dokumenty meldunkowe i identyfikacyjne, obwieszczenia władz niemieckich, ikonografia (m.in. zdjęcia więźniów, unikatowe fotografie z Kraju Warty), archiwalia dokumentujące życie codzienne ludności polskiej w Kraju Warty. Ważną częścią zbioru muzealnego są materiały źródłowe powstałe po wojnie, wśród których są: materiały śledcze, relacje spisane i nagrywane w ramach realizowanego w Muzeum projektu „Świadkowie Czasu”, wspomnienia, ankiety własne, spisane przez byłych więźniów, bądź odpisy ankiet sporządzone  przez Polski Czerwony Krzyż czy Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, materiały procesowe i dochodzeniowe. W ostatnim czasie Muzeum w Żabikowie wzbogaciło się m.in. o spuścizny po więźniach, wśród których są m.in. dokumenty, osobiste pamiątki, fotografie, dokumentujące również przedwojenny okres aktywności późniejszych więźniów obozu. Ofiarodawcami tych cennych zbiorów są członkowie rodzin byłych więźniów.  

W przypadku Muzeum w Chełmnie nad Nerem, przechowywane są przedmioty należące do pomordowanych –  „Rzeczy Zagłady” – to przejmujące świadectwo ich losu, zarazem dowody zbrodni, odnalezione podczas prac archeologicznych prowadzonych począwszy od lat 80.tych XX w., które przemawiają do dziś z potężną siłą. Są to przede wszystkim przedmioty osobiste ofiar, tj. obrączki, „biżuteria gettowa”, okulary, papierośnice, opakowania po lekarstwach, grzebienie, spinki do włosów,  klucze, monety, okolicznościowe plakietki, klucze do mieszkań, a także liczne sprzęty domowe  (garnki, emaliowane kubki, sztućce). Za każdym z tych przedmiotów dostrzegamy konkretnego Człowieka, o którym nikt nigdy nie miał już pamiętać. Należały one do ofiar deportowanych do Kulmhof z getta łódzkiego i 50 gett prowincjonalnych Kraju Warty.

Muzeum w Chełmnie udostępnia swoje zbiory na stronie internetowej w ramach cyklu Obiekt miesiąca, gdzie poza jego prezentacją wizualną przedstawione są wszystkie ustalone fakty tyczące się jego proweniencji.  

W żadnym z trzech Muzeów nie są przechowywane oryginalne akta, wytworzone przez kancelarie obozowe, które dla zatarcia śladów zbrodni zostały zniszczone w trakcie likwidacji obozu i ewakuacji więźniów z Żabikowa, likwidacji obozu w Chełmnie nad Nerem, a w przypadku likwidowanego w latach 1943 – 1944 obozu w Forcie VII zostały zniszczona w siedzibie gestapo w czasie walk o Poznań w styczni i lutym 1945 r. 

Nadal pozyskiwane są dokumenty związane z historią obozu w Żabikowie, czemu służą poszukiwania prowadzone w archiwach krajowych i zagranicznych, zbiorach prywatnych, które Muzeum pozyskuje najczęściej w formie skanów. Baza ta jest wzbogacana także dzięki możliwości korzystania z zasobów Międzynarodowego Biura Poszukiwań Czerwonego Krzyża w Bad Arolsen. W ten sposób powiększa się liczba rekordów-informacji w cyfrowej bazie danych o więźniach obozu w Żabikowie.  

Cyfrowa baza danych ofiar obozu zagłady Kulmhof liczy obecnie 40 009  nazwisk.

Wszystkie materiały własne i pozyskane w wyniku kwerend archiwalnych prowadzonych w archiwach krajowych i zagranicznych służą nie tylko do własnych badań naukowych, są udostępnione zainteresowanym badaczom, ale także stanowią podstawę do udzielania informacji o indywidualne losy osadzonych w obozach.

Do badań archiwalnych w archiwach krajowych i zagranicznych zostanie włączony Fort VII, który od chwili swojego powstania w 1980 r. nigdy ich nie prowadził. Pracownicy Muzeum w  Forcie VII poza badaniami w takich instytucjach jak Instytut Pamięci Narodowej (archiwum w Warszawie), archiwach w miejscach pamięci na terenie Polski: Archiwum Państwowym w Poznaniu, Łodzi, Lesznie, Pile, Koninie, Inowrocławiu będą prowadzić poszukiwania w archiwach Miejsc Pamięci i Muzeach takich jak: Sachsenhausen, Buchenwald, Ravensbrück, Mittelbau-Dora, Mauthausen. 

Muzealia, które są podstawą funkcjonowania Muzeum, co wynika z misji instytucji będą nadal pozyskiwane drogą zakupów lub w formie darów przekazywanych przez rodziny byłych więźniów. Interesujące obiekty, znajdujące w obiegu antykwarycznym bądź w domach aukcyjnych będą konsekwentnie nabywane ze środków własnych, bądź w przypadku ich wysokiej wartości po uzyskaniu dotacji celowej na ich zakup. Nad prawidłową polityką zakupu muzealiów czuwa Komisja Zakupów, która każdorazowo opiniuje przedstawione do kupna obiekty. Każdy zakupiony eksponat jest na bieżąco opracowywany na kartach muzealnych i komputerowej bazie muzealiów.

Planuje się zakup specjalistycznego sprzętu przeznaczonego do digitalizacji zbiorów, w tym celu zamierzam wystąpić z wnioskiem o dofinansowanie tego przedsięwzięcia w ramach aktualnych programów Kultura Cyfrowa. Do komputera zostanie podłączony skaner, o odpowiedniej powierzchni roboczej, umożliwiającej zaawansowaną obróbkę digitalizowanych obiektów. Zakupiona zostanie również odpowiednia na potrzeby digitalizacji tzw. macierz dyskowa i oprogramowanie. Planuję utworzenie własnej pracowni digitalizacji, niezbędne będzie także przeszkolenie pracowników, którzy będą realizować te zadania. Wszystkie te działania zostaną przeprowadzone zgodnie z przepisami określonymi przez MKiDN.

Zmierzam do tego, aby każdy obiekt miał swoją kopię elektroniczną. W ten sposób zabezpieczone dokumenty mogą być w całości lub częściowo udostępniane zainteresowanym do celów naukowych, edukacyjnych czy wystawienniczych. 

Digitalizacją objęte zostaną również zbiory Muzeum Fortu VII. Celem tych działań będzie udostepnienie zbiorów w formie on-line.

Poszerzające się zbiory muzealne znajdą swoje właściwe miejsce przechowywania w nowych pomieszczeniach, przeznaczonych na archiwum w rozbudowywanym obecnie obiekcie muzealnym w Żabikowie. W celu poprawy warunków przechowywania zbiorów planuję zakup pochłaniaczy wilgoci oraz aparatury badającej systematycznie ogólne warunki klimatyczne w tym pomieszczeniu.  Takimi działaniami objęte zostanie także Muzeum w Forcie VII.  

Celom naukowym służy biblioteka muzealna, łącznie księgozbiór Muzeum w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem liczy 13 500 woluminów. Zgromadzona literatura specjalistyczna dotyczy drugiej wojny światowej, w tym historii niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, okupacji na terenie Kraju Warty. Księgozbiór jest stale uzupełniany w drodze zakupów i wymiany prowadzonej między muzeami i innymi instytucjami. Dotyczy to także literatury tyczącej się historii i funkcjonowania miejsc pamięci w Polsce i Europe, form upamiętnień. Gromadzona literatura specjalistyczna jest w języku polskim, angielskim  i niemieckim. W zbiorach biblioteki Muzeum w Żabikowie znajdują się również niemieckie książki propagandowe wydane w III Rzeszy. W bibliotece gromadzone są także czasopisma fachowe takie jak: „Zagłada. Studia i materiały”, „Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem/ Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, „Przegląd Zachodni”, „Kwartalnik Historii Żydów”. Księgozbiór jest systematycznie katalogowany i opracowywany. Pomieszczenia biblioteczne w nowobudowanym skrzydle Muzeum pozwolą na zmianę układu księgozbioru na tematyczno-alfabetyczny w systemie kartkowym i elektronicznym.    

Po formalnym przejęciu Muzeum w Forcie VII planuje się założenie specjalistycznej biblioteki, której Oddział ten dotąd nie posiada.

Przechowywane w Muzeum obiekty papierowe takie jak: korespondencja obozowa, obwieszczenia, dokumenty osobiste byłych więźniów, wyroki, poddawane są systematycznym pełnym zabiegom konserwatorskim. Stan zachowania obiektu jest podstawą typowania go do konserwacji. Muzeum nie posiada własnej pracowni konserwatorskiej, stąd prace te wykonuje Pracownia Restauracji Książki przy Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu bądź specjaliści konserwatorzy z pracowni konserwatorskich w Toruniu.    

Artefakty (obiekty szklane, ceramiczne) pozyskane w Chełmnie nad Nerem w trakcie prac archeologicznych nie wymagają szczególnych zabiegów konserwatorskich, poddawane są one najczęściej oczyszczeniu z ziemi. Innych zabiegów wymagają obiekty metalowe, które najczęściej pokryte są rdzą. Jak dotąd nie były one poddawane zabiegom konserwatorskim. Planuje się, że zostaną one zlecone pracowni konserwatorskiej Muzeum w Szreniawie. Dotychczas w pracowni tej poddane zostały dwa obiekty metalowe ze zbiorów Muzeum w Żabikowie.

Wystawy i działania edukacyjne

Istotną rolę w działalności edukacyjnej Muzeum spełniają wystawy główne. W Muzeum w Żabikowie są to dwie ekspozycje stałe: Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy w Żabikowie oraz Obozy pracy przymusowej dla Żydów 1941 – 1943. Reichsautobahnlager.

W Muzeum w Chełmnie nad Nerem na wystawy stałe składają się: wystawa główna pt.: Kulmhof początek Zagłady. To są ostatnie dni naszego życia, dajemy więc znać o sobie oraz wystawa w spichlerzu, jedynym ocalałym obiekcie, stanowiącym część infrastruktury obozowej, nosząca tytuł: Spichlerz – przestrzeń tragedii.

Nadto na stronie internetowej Muzeum w Żabikowie udostępnia następujące wystawy on-line:

• Likwidacja obozu w Żabikowie i ewakuacja więźniów do KL Sachsenhausen
• Usunięcie żywotnych sił. Działalność  Einsatzgruppe VI w Wielkopolsce w 1939 r.
• Kontakt ze światem. Korespondencja obozowa więźniów w zbiorach Muzeum w Żabikowie
• Odrywamy się od rzeczywistości. Twórczość artystyczna więźniów w zbiorach Muzeum w Żabikowie
• Powstańcy wielkopolscy obozie w Żabikowie

Muzeum w Chełmnie posiada dwie wystawy czasowe:

• Obóz w Chełmnie nad Nerem
• Życie kolskich Żydów sprzed lat….

Na stronach internetowych Muzeum w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem dostępne są nadto spacery 3D po terenach byłych obozów, i tak są to: wieś Chełmno i Las Rzuchowski oraz obóz w Żabikowie. Wirtualny Spacer 3D obejmuje również ekspozycje stałe w obu muzeach.

Rozbudowa Muzeum w Żabikowie stworzy możliwość nowej aranżacji wystawy stałej o obozie w Żabikowie. Przestrzeń ekspozycyjna zostanie powiększona o pomieszczenia, które dzisiaj zajmują biura. W ramach zagospodarowania przestrzeni zostanie wykonana nowa makieta obozu z uwzględnieniem ukształtowania terenu oraz zaznaczeniem kompleksu baraków załogi obozowej. Udostępnione zostaną także dotychczas niedostępne dla zwiedzających pomieszczenia piwnicy, budowanej w końcowym okresie funkcjonowania obozu przez więźniów z tzw. komando willa, zatrudnionych do budowy willi komendanta obozu. Jedno z pomieszczeń obiektu miało pełnić funkcję tzw. więzienia domowego.

W perspektywie lat 2025–2029 planuję się organizację następujących wystaw czasowych w siedzibie głównej Muzeum w Żabikowie:

• Prezentacja artefaktów pozyskanych podczas najnowszych badań archeologicznych
• Miejsce Pamięci w Żabikowie 1945 – 2025. Historia upamiętnienia
• Kobiety z Żabikowa.
• Lekarze wielkopolscy pod okupacja niemiecką. O losach lekarzy osadzonych w Forcie VII i w Żabikowie
• 90. rocznica wybuchu II wojny światowej – Wielkopolska we wrześniu 1939 r.

Sale wystaw czasowych w siedzibie głównej Muzeum pozwolą także na prezentowanie wystaw zewnętrznych, przygotowanych przez inne muzea martyrologiczne krajowe i zagraniczne.

Oddział w Chełmnie nad Nerem planuje jako zadanie priorytetowe przekształcenie części wystawy stałej w spichlerzu na miejsce refleksji w autentycznej przestrzeni miejsca tragedii ofiar obozu.

W ramach wystaw czasowym Muzeum w Chełmnie udostępni ekspozycje pt.: Żydzi zachodnioeuropejscy – ofiary Kulmhof. Udostępni także własną przestrzeń wystawienniczą do organizacji wystaw zewnętrznych, ukazujący losy ludności żydowskiej z gett tzw. prowincjonalnych w Kraju Warty.  

Organizacja kolejnych wystaw czasowych będzie uzależniona od pozyskania dodatkowych środków finansowych. 

W Forcie VII obecnie udostępnionych jest kilka wystaw stałych (Kobiety w Forcie VII, Harcerze więzieni w Forcie VII, Członkowie Polskiego Państwa Podziemnego w Forcie VII, Eksterminacja więźniów w Forcie VII i w innych obozach koncentracyjnych, Fort VII jako element dawnej fortyfikacji obronnej twierdzy Poznań z których dwie. Dwie z wystaw stałych  I ślad po nich zaginął…, poświęcona zagazowanym w Forcie VII i Ja szukam życia i umrę cicho, poświęcona Stefanowi Balickiemu zostaną uzupełnione o tłumaczenie w języku angielskim bądź przeniesione w inne miejsce. Planuje się przygotowanie kolejnych wystaw stałych:

• Powstańcy wielkopolscy uwięzieni i zamordowani w Forcie VII
• Uwięzieni i zamordowani w Forcie VII powstańcy śląscy
• Uwięzieni i zamordowani w Forcie VII przedstawiciele świata nauki i kultury, działacze samorządowi, społeczni, politycy, urzędnicy państwowi
• Uwięzieni i zamordowani w Forcie VII przedstawiciele duchowieństwa polskiego
• Planuje się również przygotowanie następujących wystaw czasowych:
• „Ten pozna wolność kto ją straci”. Napisy na cegłach pozostawione przez więźniów obozu w Forcie VII
• Grypsy i listy więźniów obozu w Forcie VII   

Uważam, że należy przeanalizować realizowaną w Muzeum w Forcie VII koncepcję wystawienniczą. Nadto w Forcie VII proponowane są odwiedzającym dwie trasy zwiedzania: tzw. ścieżka martyrologiczna i ścieżka forteczna. Ta druga, z racji zauważanych przez niektórych odwiedzających rażących nierówności w stosunku do części martyrologicznej, wyraźnie niedoszacowanej, jest obecnie praktycznie niedostępna dla odwiedzających. Eksponowanie tych dwóch tras zwiedzania fortu wymaga obecnie zupełnie innej koncepcji prezentacji wystaw.

Fort VII jest i zawsze musi być miejscem martyrologię ludności polskiej w pierwszym niemieckim obozie koncentracyjnym. Dopuszczenie – jak jest to obecnie – do „rywalizowania” części martyrologicznej z częścią forteczną, wchodzącą w skład kompleksu fortecznego Poznania rozbudowanego w XIX w. jako przeciwwaga narodowych aspiracji Poznaniaków nie może mieć miejsca. Uważam, że odnowiona część obozowa zawiera zasadniczą sprzeczność między chęcią zachowania wiernie materialnych warunków, w jakich przebywali więźniowie, a renowacją pomieszczeń fortecznych. Przykładem takiego podejścia jest cela nr 1, wewnątrz której widoczne są napisy, wyryte przez więźniów jako element ścieżki fortecznej przedstawiającej prochownię wartowni. Traci się przez to wiarygodność oddania prawdy o tym miejscu, tj. pierwszym niemieckim obozie w Forcie VII.  

W Muzeum w Forcie VII jest widoczny brak wystawy głównej. Przyjęcie koncepcji prezentowania wystaw w poszczególnych celach winno być przedyskutowane i zweryfikowane. W forcie najpełniej spośród pozostałych miejsc (Żabikowo, Chełmno nad Nerem) zachowana jest autentyczna przestrzeń wydarzeń historycznych. Pustka cel, napisy na ścianach a także utrwalone na piśmie, w nagraniach relacje więźniów są najważniejszymi nośnikami wiedzy o tym miejscu.

W Forcie VII, Żabikowie i Chełmnie nad Nerem w ramach planowanej działalności będą także eksponowanie wystawy czasowe przygotowane przez inne muzea martyrologiczne w kraju.

Współcześnie muzea martyrologiczne są przede wszystkim ośrodkami pozaszkolnej edukacji historycznej młodego pokolenia gdzie najważniejszy jest przekaz etyczny miejsca. Stąd została powiększona oferta tematyczna proponowanych zajęć. Dzisiaj wizyta w Muzeum to nie tylko poznawanie historii obozów i losów osadzonych w nich osób to także refleksja nad teraźniejszością, edukacja o Prawach Człowieka i zapobieganiu ludobójstwom. Wizyta w autentycznym Miejscu Pamięci ma pokazać co niosą za sobą zbrodnie totalitaryzmu w aspekcie społecznym, moralnym i emocjonalnym.

Działania edukacyjne w perspektywie najbliższych pięciu lat będą realizowane w najróżniejszych formach, tj. lekcji muzealnych, warsztatów historycznych, workcampów, pobytów studyjnych dla grup polskich i zagranicznych, szkoleń dla grup przewodników. Przewiduje się prowadzenie działań popularyzatorskich w szkołach, połączonych  z prezentacją zbiorów muzealnych. Plany Muzeum obejmują także działania przygotowujące publikacje, specjalne programy i służące im narzędzie skierowane dla osób niewidomych i słabosłyszących.

Aktualizowana oferta edukacyjna, dostosowana do podstawy programowej, materiały dydaktyczne dla nauczycieli  przygotowane przy współpracy z Wydziałem Historii Uniwersytetu im, Adama Mickiewicza w Poznaniu i Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu są dostępne w formie drukowanej bądź na stronie internetowej Muzeum. Są to następujące materiały edukacyjne, wraz ze scenariuszami lekcji, opracowanymi przez nauczycieli szkół województwa wielkopolskiego: Wielkopolanie w obozie karno-śledczym  w Żabikowie; Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce; Niemiecki obóz zagłady Kulmhof; Sytuacja ludności żydowskiej w Kraju Warty. Zamierzam tę ofertę rozszerzyć o kolejne dwa zeszyty: Sytuacja ludności polskiej w Kraju Warty oraz Fort VII w Poznaniu – obóz krwawej zemsty. W ramach doskonalenia zawodowego nauczycieli,  zamierzam po otrzymaniu pozytywnej opinii kuratorium i ODN włączyć się w prace seminariów metodycznych – szkoleniowych dla nauczycieli, dotyczących tematów związanych z II wojną światową. Zadanie to powinno być jednym z ważniejszych obszarów oddziaływania społecznego naszej instytucji.   

Pomocne w działaniach edukacyjnych są multimedia, filmy, w  których wykorzystano własny zasób archiwalny i które zrealizowano w muzeum żabikowskim (Zniewolony Poznań, Listy do Lilly, Tiegenhof, Na prawo od wieży ciśnień, Wrzesień ’39, Byliśmy strażnikami, wszystkie w wersji polskiej i angielskiej), nagrane relacje byłych więźniów. Wykorzystując nowe technologie, wydaliśmy: mapę Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Poznaniu i okolica, Żabikowo wirtualne z kodami QR oraz zamieściliśmy na stronie internetowej Muzeum w Żabikowie Interaktywną mape miejsc martyrologii Polaków w powiecie poznańskim 1939 – 1945. Dostosowujemy się w ten sposób do różnych potrzeb osób odwiedzających nasze muzea w sferze wirtualnej i autentycznej przestrzeni poobozowej.

Nasze działania edukacyjne kierujemy także do osób niepełnosprawnych, planuję m.in. wydanie przewodników uwzględniających wszystkie potrzeby tej grupy zwiedzających, zakup audioprzewodników. 

Stosując multimedia mam jednak na uwadze specyfikę miejsc ich wykorzystania. Zachowując pewien konserwatyzm form prezentacji wystaw, działań edukacyjnych staram się stosować je z zachowaniem właściwych proporcji tak, aby to nie one skupiały całą uwagę zwiedzających, zwłaszcza młodego pokolenia, głównego uczestnika naszych zajęć. Jednak na pewno szeroko korzystamy i korzystać będziemy z muzealnej kolekcji nagrań relacji byłych więźniów. Żaden tekst pisany nie zastąpi w tym miejscu „żywego” słowa i ekspresji wypowiedzi Świadka Czasu – byłego więźnia obozu.   

Już teraz zauważamy wzrost zainteresowania naszą ofertą edukacyjną, obejmującą wyżej omówione działania. Sytuację tę wzmocni polepszenie stanu infrastruktury w związku z budową nowej przestrzeni muzealno-edukacyjnej, w tym sali multimedialnej  co pozwoli na prowadzenie zajęć edukacyjnych, skierowanych do różnych grup zainteresowanych współpracą z Muzeum.   

Działaniami edukacyjnymi objęte zostanie Muzeum w Forcie VII, które w swojej dotychczasowej ofercie edukacyjnej ma cztery tematy lekcji muzealnych i prowadzi zajęcia dla przyszłych przewodników. Edukacja prowadzona w tym Oddziale zostanie ściśle powiązana przede wszystkim z edukacją realizowaną w Żabikowie z racji tożsamego obozu, a także z Oddziałem w Chełmnie nad Nerem. W ten sposób stworzony zostanie wspólny dla całej Wielkopolski projekt edukacyjny obejmujący trzy najważniejsze miejsca pamięci.

Proponowane przedsięwzięcia edukacyjne zostaną skierowane nie tylko dla uczestników z Polski. Angielskojęzyczne seminaria, warsztaty, pobyty studyjne zaproponujemy także  uczestnikom z innych krajów, zainteresowanym pogłębianiem wiedzy o tych miejscach. 

Planuje się także organizacje seminariów dla nauczycieli, głównie z województwa wielkopolskiego. W przypadku zagadnień dotyczących Holokaustu, obozu zagłady Kulmhof, realizowanych w Oddziale w Chełmnie nad Nerem istniejąca oferta zostanie rozszerzona na województwo kujawsko-pomorskie i łódzkie jako przykład regionalnej edukacji historycznej.

Dla studentów zagranicznych (głównie z Niemiec i Austrii) pobyt w Muzeum będzie elementem szerszego projektu edukacyjnego dotyczącego np. zagłady Żydów europejskich w obozie Kulmhof i będzie związana także z pobytem w Łodzi. Spotkania te zamierzam kontynuować. Będą one służyć przede wszystkim dialogowi kultur pamięci o miejscach zagłady w Polsce, Niemczech i Austrii i dyskusji o edukacji w miejscach pamięci. 

Działalność naukowa i wydawnicza

Działalność naukowo-badawcza Muzeum stanowi podstawę wszelkim przedsięwzięć muzealnych. Jest ona wynikiem nie tylko dotychczasowego dorobku instytucji, jest podstawą podejmowania dalszych kierunków badawczych, służy opracowywaniu nowych ekspozycji muzealnych, pisaniu artykułów w wydawnictwach własnych lub w opracowaniach obcych, wystąpień podczas konferencji.

Działalność naukowa Muzeum będzie się koncentrować nad dokumentowaniem historii trzech obozów: Żabikowa i Fortu VII oraz obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Badania te prowadzone będą w szerszym kontekście ukazującym politykę ludnościową III Rzeszy realizowaną w okresie okupacji niemieckiej w Kraju Warty. W przypadku badań dotyczących obozu Kulmhof rozszerzoną o niemiecki program masowej eksterminacji ludności żydowskiej Żydów na tym obszarze.

Tematem badawczym łączącym te trzy miejsca będzie kilkuletni projekt (zakończony publikacją) pt.: Od Fortu VII do Kulmhof. Działalność Sonderkommando Lange, ukazujący zbrodnie oddziału SS, dowodzonego przez Herberta Lange na ludności polskiej i  żydowskiej w Kraju Warty, poczynając od założenia obozu w Forcie VII, zagładę psychicznie chorych na obszarze Wartheland po obóz zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem. Zamierzam do udziału w projekcie zaprosić historyków niemieckich z Institut für Zeitgeschichte, zajmujących się m.in. tą problematyką. 

W przypadku Muzeum w Żabikowie i Forcie VII ważne jest prowadzenie po raz pierwszy w długiej historii tych instytucji wspólnych badań nad funkcjonowaniem obu obozów i losem więźniów w nich osadzonych.

Planuję włączenie Fortu VII do opracowywanego przez Muzeum w Żabikowie kalendarium wydarzeń obozowych. Pozwoli to na odtworzenie całościowe historii obozu, działającego w dwóch lokalizacjach.     

Kontynuowane będą badania dotyczące więźniów różnych narodowości osadzonych w Forcie VII i Żabikowie, funkcjonowaniem obozów pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce, załóg obozowych w Forcie VII i Żabikowie i eutanazji w Kraju Warty. Dalszej pracy badawczej poddane zostanie zagadnienie roli niemieckich firm prywatnych w  wykorzystaniu niewolniczej pracy więźniów obozów pracy przymusowej.

Analizie badawczej zostaną poddane kolejne relacje więźniów żydowskich spisane i nagrane w ramach projektów Ocaleni z Zagłady, przechowywane w zbiorach Żydowskiego Instytutu Historycznego, Instytutu Yad Vashem w Jerozolimie, Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie i USC Shohah Foundation Institute for Visual History and Education, gdzie znajduje się największy zbiór biograficznych relacji wideo na świecie, ocalonych oraz świadków Holokaustu.

Planuję  podjęcie prac badawczych nad pamiętnikiem wojennym Witolda Kowalskiego, związanego z konspiracją wielkopolską, straconego w Berlinie – Plötzensee, a także przy współpracy historyków z Muzeum Stutthof w Sztutowie prace nad rękopisem zapisków więźnia obozu w Żabikowie dr. Konrada Kolszewskiego, związanych z jego działalnością na Pomorzu w 1919 r.

Muzeum w Chełmnie nad Nerem kontynuować będzie prace badawcze nad żydowskimi ofiarami Kulmhof, pochodzącymi z Polski i innych krajów europejskich, Polakami ofiarami tego miejsca i czeskimi dziećmi zamordowanymi w obozie.

Planuję kontynuowanie badań nad chronologią wydarzeń obozu Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.

W ramach pracy naukowo-badawczej będzie nadal udzielana pomoc merytoryczna ekipom filmowym krajowym i zagranicznym przy realizacji produkcji filmowych dotyczących obozu Kulmhof, Żabikowa, obozów pracy przymusowej, strat osobowych i materialnych. Do działań tych zostanie włączone Muzeum w Forcie VII.

Pracownicy działów merytorycznych Muzeum wezmą także udział w projektach badawczych prowadzonych przez zewnętrzne zespoły badawcze dokumentujące okupację w Kraju Warty, zagadnienia polityki ludnościowej  wobec Polaków i Żydów, realizowanych przez okupanta niemieckiego na tym obszarze.   

Celem prezentacji najnowszego dorobku naukowego planuję we współpracy z innymi instytucjami zorganizowanie sesji i konferencji naukowych z aktywnym uczestnictwem pracowników Muzeum.  

Plan działalności wydawniczej Muzeum uwzględnia wydanie:

• Pamiętnika wojennego Witolda Kowalskiego (4 września – 2 października 1939 r.)
• Dzień po dniu w Forcie VII i Żabikowie – wydawany w formie pojedynczych zeszytów, obejmujących kolejne lata począwszy od 1939 r. do 1945 r., wzbogaconych archiwaliami i ikonografią.
• Więźniowie Fortu VII i Żabikowa
• Obozy pracy przymusowej dla Żydów w Wielkopolsce w latach okupacji niemieckiej (1941-1943), wydanie II uzupełnione i poprawione (Wydanie I ukazało się nakładem Wydawnictwa Poznańskiego w 2005 r.)

Muzeum w Forcie VII powstałe w 1980 r. wydało jak dotąd w 2014 r. jedyną publikację pt.: Fort VII: niemiecki nazistowski obóz w Poznaniu. Przewodnik (autor: Przemysław Jurkiewicz)            

Monografia Fort VII w Poznaniu, została wydana w 1971 r. i nie jest autorstwa pracownika Muzeum.

Dotychczas w Muzeum brakuje jakichkolwiek publikacji: folderów – składanek, broszur, publikacji tematycznych i innych wydawnictw.

Planuje się wydanie następujących publikacji:

• Więźniowie i ofiary niemieckiego obozu w Forcie VII, T. I Powstańcy wielkopolscy (która zostanie wydana pod koniec 2024 r.), T. II Kobiety
• Fort VII: przewodnik (wydanie II poszerzone, zostanie wydany pod koniec 2024 r.)
• foldery/składanki dot.: planu Fortu VII i wraz z trasami zwiedzania i opisem,
• informatory stanowiące opisy i uzupełnienie wystaw poświęcone kobietom więzionym w obozie, członkom organizacji konspiracyjnych, zamordowanych w obozie przedstawicielom świata nauki, działaczom politycznym i społecznym, urzędnikom państwowym

Wspólne opracowanie kalendarium wydarzeń obozowych Fortu VII i Żabikowa pt.: Dzień po dniu w obozie, pozwoli w pierwszym etapie na publikowanie corocznie w formie zeszytów kolejnych lat z czasu działalności obozów. Całość uzupełniona ikonografią (zdjęcia więźniów, fotografie archiwalne, kopie dokument) złoży się na jednorodną publikację.

Zatrudnienie i sytuacja finansowa

Według stanu na koniec I półrocza 2024 r. przeciętne zatrudnienie w Muzeum Martyrologicznych w Żabikowie wynosiło 17,2 etatu, w tym w Oddziale w Chełmnie nad Nerem 7,6 etatu. Przewiduje się dwustopniowe zwiększenie zatrudniania. W 2025 r., w związku z przejęciem oddziału Fort VII nastąpi przejęcie 12 zatrudnionych tam osób, a także wzmocnienie administracji Muzeum. W 2026 r. po oddaniu do użytku rozbudowanego budynku siedziby Muzeum w Luboniu konieczne będzie zwiększenie obsady pracowników merytorycznych i pracowników obsługi. Docelowe zatrudnienie w całej instytucji to 35 etatów.

Sytuacja finansowa Muzeum jest stabilna. Podstawowe źródło przychodów stanowi dotacja. W 2023 r. dotacje bieżące organizatora stanowiły ponad 80% przychodów ogółem. Wstęp do Muzeum Martyrologicznego w Żabikowie oraz jego oddziału w Chełmnie nad Nerem jest bezpłatny. Muzeum osiąga wpływy ze sprzedaży wydawnictw oraz płatnego oprowadzania łącznie 36,6 tys. zł rocznie. Wpływy te wydają się niezagrożone. Należy jednak zaznaczyć, że większość wpływów generuje oddział w Chełmnie i zwiedzające go osoby z zagranicy. Ich liczba zależy jednak od sytuacji geopolitycznej i spada w warunkach różnego rodzaju kryzysów.

Ponadto przychody z rozliczenia w czasie dotacji na amortyzowane środki trwałe 530 tys. zł rocznie oraz darowizny około 4 tys. zł rocznie. Muzeum ma niewielkie możliwości zwiększenia wpływów i będzie koncentrować się na większej promocji wydawnictw.

W 2026 r. nastąpi oddanie do użytku rozbudowanej siedziby Muzeum w Żabikowie co zwiększy możliwości działań edukacyjnych i związane z tym przychody.

Przychody generowane w Forcie VII w 2023 r. to bilety wstępu 32,7 tys. zł, sprzedaż wydawnictw 2,3 tys. zł oraz wynajem pomieszczeń 79,6 tys. zł. Muzeum będzie dążyć do zwiększenia wpływów ze sprzedaży wydawnictw oraz do negocjacji umów najmu.

Inwestycje w Muzeum finansowane są z dotacji celowych UMWW oraz z Programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Optymalizacja pracy i zatrudnienia

W związku z planowanym przejęciem Muzeum w Forcie VII i z rozbudową Muzeum w Żabikowie zamierzam wystąpić o zwiększenie potencjału kadry zarządzającej, utworzyć stanowisko ds. promocji i komunikacji, a także stanowisko opiekuna ekspozycji muzealnej. Celem podniesienia kompetencji zawodowych zamierzam kierować pracowników merytorycznych na podyplomowe studia i to: Studia Podyplomowe w zakresie Ochrony i Zarządzania Kolekcją Muzealną na Uniwersytecie im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Podyplomowe Studium Muzeologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, Studia Podyplomowe „Korzenie totalitaryzmu XX wieku: Auschwitz – Holokaust – Ludobójstwa”,  organizowane przez Uniwersytet SWPS oraz Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Muzeum Auschwitz – Birkenau.

Podniesieniu kwalifikacji pracowników służyć mają również seminaria organizowane przez Muzeum Polin, Żydowski Instytut Historyczny, Instytut Pamięci Yad Vashem oraz szkolenia organizowane przez Narodowy Instytut Muzeów oraz Fundację Muzeów Wielkopolskich.

Pracownicy Muzeum będą także kierowani na kursy i seminaria dokształcające organizowane przez inne muzea.

Istotnym elementem optymalizacji pracy będzie angażowanie wolontariuszy z kraju i zagranicy w działania Muzeum w Żabikowie, Chełmnie nad Nerem i Fortu VII. Muzea będą także miejscami praktyk i staży dla studentów kierunków historia (specjalizacja archiwistyka), archeologia, kulturoznawstwo czy studia edukacyjne. Ostatnio zauważalne jest także zainteresowanie studentów turystyki Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu odbyciem stażu w Muzeum w ramach specjalizacji w tzw. turystyce historycznej.

Zamierzam kontynuować nacisk na optymalizację procedur kontroli zarządczej, organizacji i efektywności wykorzystania czasu pracy.

Wszystkim pracownikom Muzeum musi przyświecać idea odpowiedzialności za losy placówki, w której pracują i jej właściwe funkcjonowanie. Muszą cechować się inicjatywą w pracy, otwartością i odwagą w podejmowaniu kolejnych wyzwań, mając zawsze na uwadze cele statutowe Muzeum i wyjątkowy charakter instytucji oraz problematyki którą się zajmują.  

Tak rozbudowane Muzeum wymaga wytworzenia klimatu zaangażowania, wzajemnego zaufania i współpracy co osiągnąć będzie można także przez ulepszenie komunikacji wewnętrznej między pracownikami a dyrekcją Muzeum. Będzie to gwarancją  pozytywnych efektów działania Muzeum, widocznych w społecznym odbiorze nie tylko przez środowiska lokalne ale również odwiedzających te Miejsca Pamięci jak i wszystkich zatrudnionych.

Współpraca krajowa i zagraniczna

Usytuowanie Muzeum w Żabikowie i Oddziału w Chełmnie nad Nerem na obszarze dwóch powiatów poznańskiego i kolskiego nie ogranicza działalności Instytucji jedynie do tych terenów. Działalność Muzeum obejmuje także dzisiejsze województwo łódzkie i kujawsko-pomorskie. Przyczyną rozszerzenia obszaru badawczego Muzeum na te województwa, jest m.in. fakt deportacji do obozu Kulmhof i obozów pracy przymusowej Żydów miast
i miasteczek, które w czasie okupacji niemieckiej wchodziły w skład Kraju Warty. Nadto, do obozu w Żabikowie deportowano Polaków, zamieszkałych w rejencji inowrocławskiej.

Planuję kontynuowanie współpracy z z jednostkami samorządowymi, które dotychczas włączały się w szereg przedsięwzięć organizowanych w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem. Zamieszam nadal współpracować z terenowymi Ośrodkami Doskonalenia Nauczycieli, kuratoriami, Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza zwłaszcza przy realizacji projektów edukacyjnych. Do współpracy tej włączę także ODN działające na terenie województwa łódzkiego i kujawsko-pomorskiego.

Planuje działania kontynuujące współpracę z regionami partnerskimi Wielkopolski, tj. przede wszystkim z krajem związkowym Hesją i regionem Emilia Romagna, które są organizatorami spotkań młodzieży polsko-niemiecko-włoskiej. Będę nadal podtrzymywać współpracę ze Stowarzyszeniem „Jeden Świat”, koordynatorem międzynarodowych spotkań młodzieży „Workcamp” w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem.

Muzeum w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem współpracuje od wielu lat z różnymi krajowymi i zagranicznymi muzeami martyrologicznymi. Do współpracy tej planuję włączyć Muzeum w Forcie VII.  Kontakty z tymi instytucjami będą dotyczyły takich zagadnień jak organizacja projektów edukacyjnych, pozyskiwanie materiałów źródłowych, tworzenie imiennej bazy danych pomordowanych.

Plan działalności Muzeum w Żabikowie i Chełmnie nad Nerem zakłada intensywne kontakty z Centrum Dialogu im. Marka Edelman w Łodzi, Żydowskim Instytutem Historycznym, Centrum nad Zagładą Żydów w Warszawie, oraz Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN.        

Współpraca z partnerami krajowymi i zagranicznymi wynikać będzie także z bieżącego zainteresowania różnych instytucji zbiorami Muzeum i naszą działalności. Ostatnio obserwujemy szczególnie zainteresowanie ekip filmowych przy realizacji filmów dokumentalnych, wykorzystujących nas zasób archiwalny i zbiory.