Przy wschodniej ścianie ratusza na rynku w Kórniku w miejscu publicznej egzekucji przeprowadzonej 20 października 1939 r. znajduje się tablica oraz instalacja upamiętniająca ofiary, wśród których znaleźli się prominentni mieszkańcy gminy Kórnik – urzędnicy oraz przedsiębiorcy. 20 października 1939 r. wczesnym rankiem do Kórnika wkroczył oddział Einsatzkommando 11 wraz z funkcjonariuszami policyjnego sądu doraźnego. Aresztowanym wcześniej Polakom zarzucano podżeganie społeczeństwa polskiego do wystąpień przeciwko Niemcom, następnie wielu z nich sąd skazał na śmierć. W czasie egzekucji na rynku w Kórniku rozstrzelano 14 osób, których ciała zostały pochowane w zbiorowej mogile na cmentarzu parafii rzymskokatolickiej pw. Wszystkich Świętych. 15 ofiarą był burmistrz Kórnika Teofil Wolniewicz, którego zastrzelono na cmentarzu parafialnym. Tablica upamiętniająca ofiary egzekucji z 20 października 1939 r. została odsłonięta w 1945 r., w 6. rocznicę tego tragicznego wydarzenia. PM Sprawdź, jak dojechać:
W dniu 20 października 1939 r. o godz. 16.20 funkcjonariusze Einsatzkommando 15/VI rozstrzelali na kostrzyńskim rynku w publicznej egzekucji 28 mieszkańców miasta i najbliższych miejscowości. Oskarżono ich o działalność antyniemiecką, w tym rzekome morderstwa dokonane na miejscowych Niemcach. Dla zachowania pozorów, przed egzekucją odbyło się „postępowanie sądowe” przed sądem doraźnym policji bezpieczeństwa, które rozpoczęło się ok. 15.30 i trwało kilkanaście minut. Postanowienie sądu oraz listę straconych ogłoszono publicznie (obwieszczenie o egzekucji w języku polskim i niemieckim, podpisane przez burmistrza miasta, przechowywane jest obecnie w Miejsko-Gminnym Ośrodku Kultury  w Kostrzynie). Kierujący egzekucją oficer osobiście dobijał strzałami z pistoletu dających jeszcze oznaki życia. Rozstrzelano wówczas m.in. siedmiu nauczycieli, pięciu kupców, urzędników, rzemieślników. Zwłoki zakopano początkowo w zbiorowej mogile na polu sąsiadującym z murem cmentarnym, po wojnie ekshumowano i pochowano we wspólnej mogile na cmentarzu parafialnym. Egzekucja na rynku w Kostrzynie jest jedną z 14 egzekucji publicznych przeprowadzonych dniach 20, 21, 23 października 1939 r. na terenie Wielkopolski. MM Sprawdź, jak dojechać:
Jesienią 1939 po wybuchu II wojny światowej w szpitalu w Owińskach przebywało 1100 pacjentów. W listopadzie 1939 r. specjalny oddział SS-Sonderkommando pod dowództwem Hauptscharführera Herberta Lange wywiózł część chorych do lasu pod Obornikami, gdzie zostali rozstrzelani, w kolejnym etapie pacjentów wywożono do Fortu VII – pierwszego obozu, w którym Niemcy użyli gazu do masowego mordowania ludności cywilnej. W ramach akcji T4 zaplanowanej przed Adolfa Hitlera, doszło do zamordowania wszystkich pacjentów z zakładu. Straciło w niej życie ponad 1100 osób chorych psychicznie. Celem nazistowskiej akcji było zabicie jak największej ilości upośledzonych umysłowo, których Hitler określał jako „niewartych życia”. Nad akcją T4 w Owińskach dowództwo przejął osobisty lekarz Hitlera, Karl Brandt. W latach 1943–1945 na terenie zakładu mieścił się Arbeitslager Treskau – filia niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. Część zabudowań szpitala została zniszczona podczas działań wojennych. W latach 1952–1993 na terenie ośrodka działał Młodzieżowy Zakład Wychowawczy. Obecnie pozostałości po szpitalu oraz przylegający teren należą do osoby prywatnej. MM Sprawdź, jak dojechać:
W lasach obok wsi Dębienko (gm. Stęszew) niemieccy okupanci dokonali masowych mordów obywateli polskich z Poznania, Kościana i Żabikowa. Mogiły upamiętniono tablicą ku czci pomordowanych. Na Wypalankach rozstrzelano w latach 1940–1942 m.in. pacjentów Zakładu Psychiatrycznego w Kościanie i więźniów z Fortu VII. Przyjmuje się, że 7 lipca 1942 r. w lasach tych rozstrzelano także członków Delegatury Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Ziemie Zachodnie w Poznaniu. MM Sprawdź, jak dojechać:
W lasach zakrzewsko-palędzkich jesienią 1939 r. została rozstrzelana nieustalona liczba Polaków, głównie więźniów Fortu VII. Byli oni przywożeni z Poznania samochodami ciężarowymi i mordowani strzałami w tył głowy nad dołami przygotowywanymi dzień wcześniej przez Niemców zamieszkujących okoliczne wsie. Rozstrzeliwania były kontynuowane również w 1942 r. W ramach akcji zacierania śladów przez nazistów w 1944 r. przeprowadzano ekshumację ciał i palono je na specjalnych drewnianych konstrukcjach, natomiast ślady po zbiorowych mogiłach zacierano i nasadzano leśną roślinnością. Do dziś nie jest znana liczba osób zamordowanych w lasach palędzko-zakrzewskich, szacuje się, że jest to od 4,5 tysiąca osób do kilkunastu tysięcy. Po wojnie udało zlokalizować się 18 mogił, a wśród nich są: Kwatera Siedmiu Grobów, Kwatera Studentów Uczelni Poznańskich, Kwatera Duchownych, Kwatera Zapomniana. PM Sprawdź, jak dojechać: Kwatera główna Mogiła duchownych Mogiła studentów
W latach 1943–1945 w Żabikowie, dziś będącym częścią miasta Luboń, funkcjonował obóz karno-śledczy noszący podczas okupacji oficjalną nazwę Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy Poznań-Junikowo (niem. Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserziehungslager in Posen-Lenzingen. Został założony wiosną 1943 r. i do wiosny 1944 r. działał równolegle z Fortem VII. Po likwidacji obozu w Forcie VII był jego kontynuacją. Podlegał placówce gestapo w Poznaniu. O uwięzieniu w Żabikowie decydowało przede wszystkim oskarżenie o wrogą działalność wobec III Rzeszy. Obóz był dla gestapo miejscem przetrzymywania aresztowanych na okres śledztwa i przesłuchań do czasu wydania lub wykonania wyroku. Był przejściowym miejscem odosobnienia, przeznaczonym głównie dla Polaków, ale więziono tu także obywateli Związku Radzieckiego (jeńców i uciekinierów z robót przymusowych), Słowaków, Holendrów, Luksemburczyków i Niemców. W zależności od przyczyny zatrzymania przydzielano aresztowanym odpowiednie kategorie: więźnia politycznego lub karnego. Większość więźniów politycznych osadzonych w obozie stanowili członkowie ruchu oporu, Armii Krajowej, Szarych Szeregów i organizacji scalonych z AK, takich jak: Narodowa Organizacja Wojskowa, Wielkopolska Organizacja Powstańcza, Polska Niepodległa. Obóz funkcjonował do stycznia 1945 r., kiedy to zarządzono jego ewakuację do Rzeszy. Przed nadejściem wojsk radzieckich hitlerowcy częściowo spalili obóz, a więźniów politycznych i niezdolnych do ewakuacji rozstrzelali. Zwłoki zamordowanych spalono w obrębie baraku zwolnień i przyjęć (Abganszelle). Ewakuacja rozpoczęła się w nocy z 19 na 20 stycznia 1945 r. Pierwszą grupę więźniów przewieziono koleją do KL Sachsenhausen, a pozostałych przeznaczono do ewakuacji pieszej. Po dwóch tygodniach wędrówki dotarli oni także do KL Sachsenhusen, skąd dalej przenoszono więźniów do innych obozów, m.in. KL Ravensbrück i KL Mauthausen. Obecnie obok terenu byłego obozu (udostępnionego zwiedzającym) znajduje się Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie, gdzie oglądać można dwie wystawy stałe Więzienie Policyjne Policji Bezpieczeństwa oraz Wychowawczy Obóz Pracy w Posen-Lenzingen oraz Obozy pracy Przymusowej dla Żydów w Kraju Warty 1941- 1943. RW Sprawdź, jak dojechać:
text2 Mapa
12 września 1939 r. do Poznania wkroczyły główne siły wojsk niemieckich. Od tego dnia przez kolejne pięć i pół roku Polacy doświadczali okrucieństw i terroru niemieckiej nazistowskiej okupacji. Brutalność tych dni odczuł każdy polski dom i każda rodzina. Oprócz losów ludzkich wojna wpłynęła także na miejsca – zmieniała topografię miast, miasteczek i wsi, niszczyła budynki, czy nadawała im mroczny charakter poprzez umieszczanie w nich instytucji szerzących przemoc i eksterminację. Wojna znaczyła ofiarami place miast i leśne dukty Palędzia, Zakrzewa, Bogucina, Wypalanek pozostawiając masowe mogiły ofiar niemieckich prześladowań w gąszczu drzew. Dziś, 80 lat po wydarzeniach z czasów drugiej wojny światowej w miejscach tych, które mijamy codziennie w naszej najbliższej okolicy, stoją pomniki i tablice upamiętniające ofiary prześladowań. Niniejsza mapa prezentuje wybór miejsc związanych z martyrologią polskich mieszkańców tzw. Kraju Warty we współczesnych granicach powiatu poznańskiego. W przewodniku znajdziemy dobrze znane Poznaniakom budynki, których charakter w czasie okupacji 1939–1945 był zgoła odmienny od obecnego, a także miejsca, które na zawsze zmieniły krajobraz stolicy Wielkopolski – Fort VII oraz obóz karno-śledczy w Żabikowie. Niewielki przewodnik pozwoli Państwu zgłębić historię powiatu, zachowując jednocześnie pamięć o ofiarach totalitaryzmu nazistowskiego. Jest on także odpowiedzią na wzrost zainteresowania miejscami martyrologicznymi. Prezentowana mapa nie obejmuje miejsc związanych z funkcjonowaniem w okresie okupacji niemieckiej w Poznaniu i jego najbliższej okolicy obozów pracy przymusowej dla Żydów. Temu tematowi poświęcona jest oddzielna mapa wydana przez Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie. Spis miejsc Miasto Poznań Dom Żołnierza Więzienie przy ul. Młyńskiej Polizepräsidium Fort VII Cytadela Pomnik upamiętniający akcję Bollwerk (dawny port rzeczny) Collegium Anatomicum Zbiorowa mogiła ofiar drugiej wojny światowej na cmentarzu górczyńskim Miejsca straceń przy jeziorze Rusałka Zbiorowa mogiła zamordowanych Polaków w lesie dębińskim Lager Glowna. Obóz przesiedleńczy dla ludności polskiej na Głównej w Poznaniu Obóz na ul. Albańskiej na poznańskim Górczynie Okolice Poznania Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy Luboń. Zbiorowe mogiły więźniów zamordowanych przez Niemców Leśnictwo Wypalanki Słupia. Cmentarz parafialny Mosina Cmentarz parafialny przy kościele pw. św. Mikołaja w Mosinie Sowinki i Nowinki. Mogiły zbiorowe w nadleśnictwie Bogulin Kórnik Kostrzyn Owińska. Szpital psychiatryczny Na mapie poniżej znajdziecie Państwo miejsca martyrologii. Na ekranie komputera poruszać się po niej możecie przesuwając suwaki po prawej i na dole lub przy pomocy głądzika na swoim laptopie. Na urządzeniach moblinych można przesuwać mapę przy pomocy gestów.
Katalog wystawy „Nigdy wojny. Tematyka martyrologiczna w twórczości Józefa Gosławskiego” Chcielibyśmy Państwu zaprezentować bogato ilustrowany katalog towarzyszący wystawie „Nigdy wojny. Tematyka martyrologiczna w twórczości Józefa Gosławskiego”. Niniejsza publikacja przybliża postać Artysty, jego najważniejsze prace, lata spędzone w Poznaniu oraz dzieła stworzone ku upamiętnieniu różnych wydarzeń historycznych, wybitnych postaci, martyrologii narodu polskiego. Józef Gosławski jest autorem pomnika Nigdy wojny znajdującego się na terenie byłego niemieckiego nazistowskiego obozu karno-śledczego w Żabikowie. Jest to pierwsze wydawnictwo opisujące dzieje tego wyjątkowego monumentu począwszy od koncepcji, projektów, wykonania aż do momentu uroczystego odsłonięcia w dniu 4 listopada 1956 r.
„Zużyj i zgładź”. Elhanan Sombek, więzień obozów pracy przymusowej dla Żydów Publikacja oparta na relacji byłego więźnia tzw. obozu autostradowego Reichsautobahn Poggenburg, jednego z wielu obozów pracy przymusowej dla Żydów jakie funkcjonowały w latach 1941 – 1943 w tzw. Kraju Warty. Autorem relacji jest Elhanan Sombek, który w wieku 16 lat trafił z rodzinnego Wielunia do obozu pracy w Żabikowie (niem. Poggenburg), gdzie zatrudniony był przy ciężkich robotach ziemnych.„Użyj i zgładź” – to cytat zaczerpnięty ze wspomnień E. Sombka, będących świadectwem zagłady ukazującym brutalną politykę III Rzeszy wobec żydowskich robotników przymusowych, którzy mieli zostać eksterminowani poprzez pracę. Publikacja przedstawia historię człowieka, który jako jedyny ze swojej rodziny przeżył getto, obozy pracy, obozy koncentracyjne Auschwitz, Mauthausen i dopiero po 40 latach od tych wydarzeń postanowił przyjechać z Izraela do Polski i opowiedzieć o swoich przeżyciach.Życiorys Elhanana Sombka został uzupełniony przez niezwykle ciekawe materiały: obszerną relację pozostawioną przez jego samego w Instytucie Yad Vashem w Jerozolimie, a także informacje pozyskane od jego dzieci i wnuczki, mieszkających w Izraelu.Całość została opatrzona komentarzem historycznym począwszy od sytuacji Żydów w Kraju Warty po likwidację obozów pracy przymusowej dla Żydów i wiążącą się z tym deportacją więźniów do obozu Auschwitz-Birkenau.Cena: 25 zł Książkę można zakupić stacjonarnie w Muzeum lub w księgarni internetowej: Kup teraz! „Use and kill”. Elhanan Sombek, a prisoner of forced labour camps for Jews The publication is based on the account of a former prisoner of the so-called Reichsautobahn Poggenburg highway camp, one of the many forced labor camps for Jews that operated from 1941 to 1943 in the so-called Wartheland. The author of the account is Elhanan Sombek, who at the age of 16 was sent from his hometown of Wieluń to the labor camp in Żabikowo (Poggenburg), where he was employed in heavy earth-moving work.„Use and kill” – is a quote taken from the memoirs of E. Sombek, which is a Holocaust testimony showing the brutal policy of the Third Reich towards Jewish forced laborers, who were to be exterminated through labor. The publication presents the story of a man who was the only one of his family to survive the ghetto, the labor camps, the Auschwitz and Mauthausen concentration camps, and only 40 years after these events decided to come from Israel to Poland and tell about his experiences.Elhanan Sombek’s biography was supplemented by extremely interesting materials: an extensive account left by himself at the Yad Vashem Institute in Jerusalem, as well as information obtained from his children and granddaughter, who live in Israel.The entire book is accompanied by historical commentary ranging from the situation of Jews in the Wartheland to the liquidation of forced labor camps for Jews and the resulting deportation of prisoners to Auschwitz-Birkenau.Price: 25 złThe book can be purchased stationary at the Museum or in the online bookshop: Buy now! Muzeum Martyrologiczne zostało uhonorowane 3 nagrodą „Izabella 2022″ w kategorii „działalność naukowa i wydawnicza” za książkę „Zużyj i Zgładź. Elhanan Sombek, więzień obozów pracy przymusowej dla Żydów” autorstwa Pauliny Matuszewskiej.
