„Przybysze z zaświatów”. Uciekinierzy z niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie

Opis

W trzeciej dekadzie stycznia 1942 r. miały miejsce najbardziej znane zakończone sukcesem ucieczki z niemieckiego obozu zagłady w Chełmnie (niem. Kulmhof) w pierwszym okresie jego funkcjonowania. Wieczorem 16 stycznia z piwnicy pałacu wydostał się Abram Rój z Izbicy Kujawskiej, trzy dni później zachęceni jego przykładem uciekli w drodze do Lasu Rzuchowskiego kolejni przymusowi grabarze, Szlama Ber Winer, także izbiczanin, i Michał Podchlebnik z Koła.

Mimo iż wiemy o kilkunastu próbach ucieczki, znamy tożsamość jedynie dziesięciu mężczyzn. W pierwszym okresie funkcjonowania obozu (grudzień 1941–kwiecień 1943 r.) prócz wymienionych byli to: niejaki Goldman z Kłodawy, Sgiem(?) Chabus z Kutna oraz Icchak Justman i Jerachmiel Widawski z Sieradza. Spośród nich wojnę przeżyli: Rój, Podchlebnik, Justman
i Widawski. W drugim okresie funkcjonowania obozu (marzec 1944–styczeń 1945 r.) uciekali: nieznany z imienia pabianiczanin Finkelsztajn,  Szymon Srebrnik z Łodzi i Mordka Żurawski z Włocławka (obaj skutecznie uciekli w noc likwidacji obozu z 17 na 18 stycznia 1945 r.).

Spośród wymienionych uciekinierów jedynie czterech złożyło relacje, które zostały spisane. Relacje ocalonych więźniów Kulmhof – jako niedoszłych jego ofiar – stały się najważniejszymi źródłami wiedzy na temat funkcjonowania obozu, wielokrotnie cytowanymi w pracach historycznych poświęconych Holokaustowi, zaś literacka adaptacja świadectwa Podchlebnika dokonana przez Zofię Nałkowską w Medalionach na stałe weszła do kanonu literatury Zagłady.

Jedno z zeznań Michała Podchlebnika, złożonych przed Powiatową Komisją Badania Zbrodni Niemieckich w Kole, nie było wcześniej publikowane, podobnie zeznanie Szymona Srebrnika z 7 lipca 1945 r. W Aneksie umieszczona została relacja Mordki Podchlebnika, kuzyna Michała, który uciekł przed wywózką do obozu z getta w Bugaju-Nowinach Brdowskich. Nie był wprawdzie uciekinierem z Kulmhof, jednak jego świadectwo koreluje z zeznaniem Michała, będąc równorzędną relacją z akcji wysiedlenia Żydów z Koła – pierwszych ofiar obozu. Autorem opracowania jest kierownik Muzeum w Chełmnie Bartłomiej Grzanka.

Informacje dodatkowe

Autor	BARTŁOMIEJ GRZANKA
ISBN	978-83-960644-4-8
MIEJSCE WYDANIA	CHEŁMNO NAD NEREM
ROK WYDANIA	2022
LICZBA STRON	128
OPRAWA	MIĘKKA
JĘZYK	POLSKI