Powstańcy osadzeni w Żabikowie
płk Edmund Effert
Urodził się 21 listopada w Koronowie. Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. wysłany został na front zachodni. Od dnia 24 kwietnia 1919 r. służył w Armii Wielkopolskiej. Walczył także na froncie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 r. W 1928 r. awansowany został do rangi podpułkownika. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. brał udział w obronie Warszawy. Zaprzysiężony został do SZP z zadaniem organizowania struktur w Poznaniu. W marcu 1942 r. nawiązał także kontakt z Poznańskim Okręgiem NOW. Pełniąc tytularnie funkcję komendanta WTOP, prowadził rozmowy z komendantem Okręgu Poznańskiego AK płk. Henrykiem Kowalówką w sprawie połączenia się tych organizacji. Po utworzeniu NSZ został członkiem Komendy Okręgu. Aresztowany 7 listopada 1943 r., został osadzony najpierw w Forcie VII, a następnie w Żabikowie. Był wielokrotnie brutalnie przesłuchiwany w siedzibie gestapo w byłym Domu Żołnierza. Zmarł 7 czerwca 1944 r. w Żabikowie, w wyniku ciężkich obrażeń odniesionych w śledztwie.
kpt Edward Bączkowski
Urodził się 1 października 1886 r. w Maciejowie. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej. W styczniu 1919 r. znalazł się w szeregach uczestników Powstania Wielkopolskiego, pełnił funkcję komendanta Straży Ludowej w Krotoszynie. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. ewakuował się na wschód. Jesienią 1939 r., zamieszkał w Krotoszynie i zaangażował się w działalność konspiracyjną. W 1940 r. zaprzysiężony został do ZWZ i objął funkcję komendanta Obwodu Krotoszyn. Rozbudował miejscową siatkę konspiracyjną. W 1941 r. współpracował z organizacją „Ojczyzna”. Jako inspektor w Inspektoracie Rejonowym AK Krotoszyn, przyczynił się do powstania placówek AK w Gostyniu i w Rawiczu oraz odbudowy struktur AK w Lesznie. Aresztowany przez gestapo 15 listopada 1943 r. w Krotoszynie, osadzony został w Forcie VII, a od kwietnia 1944 r. przebywał w obozie Żabikowie, gdzie zmarł 6 czerwca 1944 r. na skutek ran odniesionych w trakcie kilkumiesięcznego brutalnego śledztwa.
kpt Edward Bączkowski
Urodził się 1 października 1886 r. w Maciejowie. Po wybuchu I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej. W styczniu 1919 r. znalazł się w szeregach uczestników Powstania Wielkopolskiego, pełnił funkcję komendanta Straży Ludowej w Krotoszynie. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 r. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. ewakuował się na wschód. Jesienią 1939 r., zamieszkał w Krotoszynie i zaangażował się w działalność konspiracyjną. W 1940 r. zaprzysiężony został do ZWZ i objął funkcję komendanta Obwodu Krotoszyn. Rozbudował miejscową siatkę konspiracyjną. W 1941 r. współpracował z organizacją „Ojczyzna”. Jako inspektor w Inspektoracie Rejonowym AK Krotoszyn, przyczynił się do powstania placówek AK w Gostyniu i w Rawiczu oraz odbudowy struktur AK w Lesznie. Aresztowany przez gestapo 15 listopada 1943 r. w Krotoszynie, osadzony został w Forcie VII, a od kwietnia 1944 r. przebywał w obozie Żabikowie, gdzie zmarł 6 czerwca 1944 r. na skutek ran odniesionych w trakcie kilkumiesięcznego brutalnego śledztwa.
Bronisław Maron
Urodził się 28 kwietnia 1888 r. w Koślince. Po wybuchu I wojny światowej został w 1914 r. wcielony do armii niemieckiej. Podczas Powstania Wielkopolskiego walczył na południowym froncie powstańczym. W 1923 r. został burmistrzem w Śmiglu, a następnie objął urząd szefa administracji miejskiej w Chodzieży. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. zorganizował w Chodzieży administrację zastępczą oraz Straż Obywatelską. Wiosną 1940 r. zaangażował się w działalność konspiracyjną. Zaprzysiężony został do organizacji „Ojczyzna” i ZWZ. Od 1942 r. był członkiem AK. Przysięgę organizacyjną złożył przed kpt. Janem Kamińskim. Wiosną 1942 r. został szefem Referatu Wojskowego Inspektoratu Rejonowego AK w Chodzieży i przystąpił do budowania struktur Obwodu Chodzieskiego AK. Aresztowany 8 sierpnia 1944 r. przez Niemców, osadzony został w więzieniu w Chodzieży, a następnie w Poznaniu w więzieniu przy ul. Młyńskiej. 18 sierpnia 1944 r. przeniesiono go do Żabikowa, gdzie zmarł 22 sierpnia 1944 r. wskutek obrażeń poniesionych podczas brutalnego śledztwa w byłym Domu Żołnierza.
Stanisław Broniarz
Urodził się 30 marca 1886 r. w Czmoniu. Po wybuchu I wojny światowej służył w kompanii sanitarnej we Francji. W grudniu 1918 r. zdezerterował z wojska niemieckiego, aby przyłączyć się do Powstania Wielkopolskiego. W okresie międzywojennym działał aktywnie m.in. w poznańskim środowisku sportowym i spółdzielczym. W latach 1924–1927 pełnił funkcję prezesa Klubu Sportowego Warta. Od momentu wybuchu II wojny światowej podjął się działalności konspiracyjnej, nawiązując kontakt z kierownictwem TPOW. Związana z nim grupa konspiratorów z TPOW działała samodzielnie do lutego 1943 r., gdy po rozmowach z kpt. Janem Kamińskim została włączona do AK z zadaniem odbudowy Inspektoratu Rejonowego AK Poznań i przyczyniła się do odbudowy łączności konspiracyjnej w Poznaniu. Aresztowany w marcu 1944 r. przez gestapo, poddany został brutalnemu śledztwu w byłym Domu Żołnierza. Osadzono go w obozie w Żabikowie, skąd 23 czerwca 1944 r. deportowano do KL Gross Rosen, gdzie w dniu 11 lipca 1944 r. zginął.
Stanisław Broniarz
Urodził się 30 marca 1886 r. w Czmoniu. Po wybuchu I wojny światowej służył w kompanii sanitarnej we Francji. W grudniu 1918 r. zdezerterował z wojska niemieckiego, aby przyłączyć się do Powstania Wielkopolskiego. W okresie międzywojennym działał aktywnie m.in. w poznańskim środowisku sportowym i spółdzielczym. W latach 1924–1927 pełnił funkcję prezesa Klubu Sportowego Warta. Od momentu wybuchu II wojny światowej podjął się działalności konspiracyjnej, nawiązując kontakt z kierownictwem TPOW. Związana z nim grupa konspiratorów z TPOW działała samodzielnie do lutego 1943 r., gdy po rozmowach z kpt. Janem Kamińskim została włączona do AK z zadaniem odbudowy Inspektoratu Rejonowego AK Poznań i przyczyniła się do odbudowy łączności konspiracyjnej w Poznaniu. Aresztowany w marcu 1944 r. przez gestapo, poddany został brutalnemu śledztwu w byłym Domu Żołnierza. Osadzono go w obozie w Żabikowie, skąd 23 czerwca 1944 r. deportowano do KL Gross Rosen, gdzie w dniu 11 lipca 1944 r. zginął.
Franciszek Unrug
Urodził się 11 grudnia 1887 r. w Oschats w Saksonii. W chwili wybuchu Powstania Wielkopolskiego był aktywnym członkiem Straży Obywatelskiej w Poznaniu. We wrześniu 1939 r. współpracował z prezydentem Poznania Cyrylem Ratajskim do chwili przejęcia władzy przez Niemców. Nawiązał kontakt z dowództwem SZP i uczestniczył w tworzeniu związków konspiracyjnych w Wielkopolsce. W listopadzie 1939 r. otrzymał konspiracyjne polecenie przyjęcia niemieckiej listy narodowościowej (VD), co miało mu usprawnić pracę podziemną. Kierując całością spraw związanych z walką cywilną, wspierał takie inicjatywy konspiracyjne, jak wydawanie tajnej gazetki „Dla Ciebie Polsko”. Uważano go za faktycznego szefa „Uprawy” w Wielkopolsce, tajnej organizacji ziemian, zorganizowanej celem wsparcia finansowego działalności podziemnej. W swoim majątku w Wyszakowie zorganizował punkt nasłuchu i nadawania radiowego. Aresztowany 5 lipca 1944 r. przez gestapo, został 7 lipca 1944 r. osadzony w obozie w Żabikowie, skąd przewożony był na przesłuchania do byłego Domu Żołnierza. 18 grudnia 1944 r. deportowano go do KL Stutthof, gdzie zginął 19 stycznia 1945 r.
ppor. Edmund Marzyński
Urodził się 23 października 1896 r. w Poznaniu. Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do armii niemieckiej i wysłany na front zachodni. We wrześniu 1918 r. zdezerterował z wojska. Powrócił do Poznania i wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) zaboru pruskiego. Kierował III Drużyną Harcerską im. Mieczysława I. Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim; walczył m.in. w rejonie lotniska Ławica oraz na terenie miasta Poznania. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. przebywał w Warszawie. Po powrocie do Poznania r. został wysłany przez Niemców do pracy w Biurze Statystycznym Dyrekcji Kolejowej w Poznaniu, co wykorzystał w swojej pracy konspiracyjnej. W 1941 r. został zaprzysiężony do ZWZ i skierowany do Wydziału II Inspektoratu Rejonowego AK Poznań. Następnie działał w Samodzielnym Wydziale Kolejnictwa Okręgu Poznańskiego AK i był szefem wywiadu w Inspektoracie Rejonowym AK Poznań. Aresztowany 4 lutego 1944 r. przez gestapo w Poznaniu, więziony był w byłym Domu Żołnierza, Forcie VII oraz w obozie w Żabikowie, gdzie 19 lipca 1944 r. został rozstrzelany.
ppor. Edmund Marzyński
Urodził się 23 października 1896 r. w Poznaniu. Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do armii niemieckiej i wysłany na front zachodni. We wrześniu 1918 r. zdezerterował z wojska. Powrócił do Poznania i wstąpił do Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) zaboru pruskiego. Kierował III Drużyną Harcerską im. Mieczysława I. Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim; walczył m.in. w rejonie lotniska Ławica oraz na terenie miasta Poznania. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. przebywał w Warszawie. Po powrocie do Poznania r. został wysłany przez Niemców do pracy w Biurze Statystycznym Dyrekcji Kolejowej w Poznaniu, co wykorzystał w swojej pracy konspiracyjnej. W 1941 r. został zaprzysiężony do ZWZ i skierowany do Wydziału II Inspektoratu Rejonowego AK Poznań. Następnie działał w Samodzielnym Wydziale Kolejnictwa Okręgu Poznańskiego AK i był szefem wywiadu w Inspektoracie Rejonowym AK Poznań. Aresztowany 4 lutego 1944 r. przez gestapo w Poznaniu, więziony był w byłym Domu Żołnierza, Forcie VII oraz w obozie w Żabikowie, gdzie 19 lipca 1944 r. został rozstrzelany.
kpt Sylwester Pniewski
Urodził się 29 grudnia 1900 r. w Poznaniu. Od 1918 r. działał w Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) zaboru pruskiego. Walczył w Powstaniu Wielkopolskim. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. wyjechał do Warszawy, gdzie wstąpił do jednego z Batalionów Robotniczych. W listopadzie 1939 r. powrócił do Poznania. W 1942 r. nawiązał kontakty z NOW, a na przełomie 1942/1943 zaprzysiężony został do AK i mianowany inspektorem rejonowym w Poznaniu. Uczestniczył w odbudowie komend obwodowych AK po aresztowaniach w 1942 r. Organizował sieć łączności konspiracyjnej w Inspektoracie Rejonowym AK Poznań. Przygotował akcję polegającą na fałszywej kontroli kilku zakładów produkcji zbrojeniowej, dokonanej w przebraniu niemieckich oficerów Wehrmachtu, celem zdyskredytowania ochrony niemieckiej. Aresztowany 22 stycznia 1944 r. przez gestapo, przeszedł ciężkie śledztwo w byłym Domu Żołnierza i w Forcie VII. Od kwietnia 1944 r. więziony był w Żabikowie, gdzie został rozstrzelany w dniu 19 lipca 1944 r.
Stanisław Napierała
Urodził się 21 października 1902 r. w Wąbiewie Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim w walkach o Wolsztyn, Grójec i Babimost. Po wybuchu II wojny światowej, w obawie przed aresztowaniem za udział w Powstaniu Wielkopolskim, zbiegł do Warszawy, gdzie nawiązał kontakt z PN. Podczas okupacji niemieckiej jako maszynista kolejowy jeździł pociągami pośpiesznymi na trasie Warszawa – Poznań – Berlin, wykorzystując swą pracę w działaniach konspiracyjnych. W 1943 r. zainicjował utworzenie w Poznaniu Okręgu VIII PN. Kierował grupą łączników, która poruszała się w mundurach niemieckich kolejarzy. Policja niemiecka próbowała ująć go w marcu 1944 r. na Dworcu Głównym w Poznaniu. Jednak podczas aresztowania wywiązała się strzelanina, w trakcie której zbiegł. Ponownie został zatrzymany przez gestapo 7 czerwca 1944 r. na stacji kolejowej Poznań-Dębiec. Był przesłuchiwany w byłym Domu Żołnierza i osadzony w obozie w Żabikowie, gdzie 17 stycznia 1945 r. został rozstrzelany.
Stanisław Napierała
Urodził się 21 października 1902 r. w Wąbiewie Brał udział w Powstaniu Wielkopolskim w walkach o Wolsztyn, Grójec i Babimost. Po wybuchu II wojny światowej, w obawie przed aresztowaniem za udział w Powstaniu Wielkopolskim, zbiegł do Warszawy, gdzie nawiązał kontakt z PN. Podczas okupacji niemieckiej jako maszynista kolejowy jeździł pociągami pośpiesznymi na trasie Warszawa – Poznań – Berlin, wykorzystując swą pracę w działaniach konspiracyjnych. W 1943 r. zainicjował utworzenie w Poznaniu Okręgu VIII PN. Kierował grupą łączników, która poruszała się w mundurach niemieckich kolejarzy. Policja niemiecka próbowała ująć go w marcu 1944 r. na Dworcu Głównym w Poznaniu. Jednak podczas aresztowania wywiązała się strzelanina, w trakcie której zbiegł. Ponownie został zatrzymany przez gestapo 7 czerwca 1944 r. na stacji kolejowej Poznań-Dębiec. Był przesłuchiwany w byłym Domu Żołnierza i osadzony w obozie w Żabikowie, gdzie 17 stycznia 1945 r. został rozstrzelany.
por. Antoni Soldenhoff
Urodził się 16 października 1901 r. w Warszawie. W dniu 27 grudnia 1918 r. przybył do Poznania i walczył w Powstaniu Wielkopolskim, m.in. pod Odolanowem i Ostrowem Wielkopolskim. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Podczas kampanii wrześniowej w 1939 r. r. został zmobilizowany w Skierniewicach, a następnie przeniesiony do Kowla. We wrześniu 1939 r. został zaprzysiężony do PN z zadaniem budowy jej konspiracyjnych ogniw w Poznaniu. Był współzałożycielem siatki wywiadowczej w zakładach DWM w Poznaniu. Zaprzysiężony został także do NOW/NSZ, a wiosną 1943 r. włączony do struktur organizacyjnych AK i przydzielony do Ekspozytury Wywiadu KG AK „Lombard”, gdzie pełnił funkcję kierownika siatki wywiadowczej. Aresztowany przez gestapo w dniu 19 kwietnia 1944 r., osadzony został w obozie w Żabikowie. Po kilkumiesięcznym śledztwie w byłym Domu Żołnierza został deportowany do KL Gross-Rosen, a następnie do Leitmeritz (Litomierzyce), gdzie został wyzwolony 8 maja 1945 r. i powrócił do Polski. Zmarł w Jeleniej Górze 10 września 1954 r.
