Zawiadomienia administracji obozowej – korespondencja służbowa
WYSTAWA ONLINE
Kontakt ze światem
Zawiadomienia administracji obozowej – korespondencja służbowa
W muzealnym archiwum zgromadzono także formularze korespondencji służbowej, przesyłanej z siedziby Tajnej Policji Państwowej (Geheime Staatspolizei, gestapo) w Poznaniu do krewnych osób osadzonych w Żabikowie, informującej o nieprzebywaniu więźnia w obozie i deportacji do nowego miejsca osadzenia. Dla rodziny więźnia wiadomość ta oznaczała, iż nie należy przesyłać uwięzionemu krewnemu żadnej korespondencji oraz paczki do obozu w Żabikowie. Był to dla krewnych więźnia wyjątkowo trudny czas wyczekiwania na jakąkolwiek wiadomość od ich bliskiego z nowego miejsca osadzenia. Zawiadomienia do rodzin wysyłał Wydział II C Tajnej Policji Państwowej, w ramach którego działało biuro podawcze i wysyłkowe. Formularze korespondencji służbowej miały formę znormalizowanej karty pocztowej z sygnaturą V-D.1329.43. Korespondencja tego typu była zwolniona z opłat pocztowych i przesyłana bezkopertowo. Gestapo w Poznaniu, zawiadamiając rodzinę, używało tych samych kart zarówno wobec więźniów Fortu VII, jak i Żabikowa.
Siedziba gestapo w byłym Domu Żołnierza w Poznaniu, fot. z okresu okupacji. Ze zbiorów Instytutu Zachodniego w Poznaniu
Gmach Domu Żołnierza powstał według projektu architekta Władysława Czarneckiego. Budowa budynku finansowana była ze składek społecznych. Pierwsze prace budowlane rozpoczęto w listopadzie 1935 r., natomiast obiekt przekazany został wojsku 19 marca 1939 r. w dniu imienin Marszałka Józefa Piłsudskiego. Po zajęciu Poznania przez wojska niemieckie we wrześniu 1939 r., obiekt przejął sztab VI grupy operacyjnej Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa (Einzatzgruppe VI der Sicherhaitspolizei und des SD). W skład Policji Bezpieczeństwa wchodziła Tajna Policja Bezpieczeństwa (Geheime Staatspolizei, gestapo). Siedzibą gestapo w Poznaniu przez cały okres okupacji niemieckiej był Dom Żołnierza przy dzisiejszej ul. Niezłomnych (w okresie okupacji Ritterstrasse 21). Na mocy zarządzenia dowódcy SS i zwierzchnika policji Trzeciej Rzeszy, Heinricha Himmlera, z dnia 7 listopada 1939 r. został utworzony Okręgowy Urząd Gestapo (Geheime Staatspolizeistelle. Staatspolizeileitstelle Posen), którym początkowo kierował SS‑Sturmbannführer dr Helmut Bischoff, po nim: SS‑Obersturmbannführer dr Karl Heine Stossberg, SS‑Obersturmbannführer dr Karl Pütz oraz SS-Oberbannführer dr Rudolf Erwin Lange. Kierowniczemu Urzędowi w Poznaniu podlegały placówki terenowe (Aussendienststellen) funkcjonujące w rejencji poznańskiej m.in. w Kościanie, Lesznie, Szamotułach i Środzie Wielkopolskiej. Instytucja ta w zakresie nadzoru, kontroli i koordynacji systemu działania pełniła także funkcję zwierzchnią wobec istniejących na całym obszarze tzw. Kraju Warty urzędów gestapo utworzonych w obwodach rejencyjnych w Łodzi (Staatspolizeistelle Litzmannstadt – utworzonej dnia 1 kwietnia 1940 r., po likwidacji urzędu w Kaliszu) i Inowrocławiu (Staatspolizeistelle Hohensalza). Rejencyjnym urzędom gestapo podlegały także komisariaty i posterunki graniczne (m.in w Kutnie). W sierpniu 1944 r. dokonano połączenia gestapo z policją kryminalną, podporządkowując obie instytucje komendantowi Policji Bezpieczeństwa (Kommandeur der Sicherheispolizei). Gestapo przeprowadzało liczne działania przeciwko ludności polskiej – szacunkowo w latach 1939–1945 ujęto około 21 tysięcy poznaniaków. W siedzibie gestapo – byłym Domu Żołnierza zorganizowano tzw. więzienie domowe (Hausgefängnis) wraz z celą tortur, usytuowaną w piwnicznej części budynku. W dniu 20 stycznia 1945 r. gestapo zaczęło ewakuować się z Domu Żołnierza. W trakcie ewakuacji palono wszelkie akta związane z funkcjonowaniem jednostki. Podczas działań wojennych budynek częściowo został wysadzony.
Na awersie karty, w części adresowej – w lewym polu umieszczano stempel Urzędu Kierowniczego Tajnej Policji Państwowej w Poznaniu (Geheime Staatspolizei – Staatspolizeileitstelle Posen). Natomiast z prawej strony odręcznie nanoszono dane adresata oraz dwa stemple: okrągły stempel pocztowy z datą wysyłki i numerem urzędu pocztowego nr 9, a także prostokątną pieczątkę okolicznościową. W części korespondencyjnej znormalizowane karty miały wydrukowaną informację o tym, że więzień już nie przebywa w tym obozie, a jego rzeczy osobiste, dokumenty można odebrać w ciągu miesiąca za okazaniem niniejszego zawiadomienia. Na niektórych kartach zdanie dotyczące rzeczy osobistych więźnia było przekreślone. Pod zamieszczoną drukowaną wiadomością widniała adnotacja naniesiona pismem maszynowym o nowym miejscu osadzenia, którym mógł być obóz koncentracyjny bądź też więzienie policyjne. W lewym górnym narożniku części korespondencyjnej widniała nazwa więzienia policyjnego: Polizeigefängnis der Sicherheitspolizei und Arbeitserzihungslager (Więzienie Policji Bezpieczeństwa i Wychowawczy Obóz Pracy). W prawym górnym narożniku widniała data naniesiona datownikiem.
